Ενδεικτικές σημειώσεις Κοινωνικής Ψυχολογίας

Περιγραφή

Γνωστική ασυμφωνία

Εναλλακτικές προσεγγίσεις στη γνωστική ασυμφωνία

Εκτός από το χαρακτηριστικό πείραμα των Festinger kai Carlsmith , τρία άλλα πειράματα ελέγχουν την υπόθεση της γνωστικής ασυμφωνίας:

Α. Δικαιολογία της προσπάθειας (Aronson kai Mills): Συζήτηση σεξουαλικού περιεχομένου για συμμετοχή σε σεμινάριο, Στη συνθήκη αυστηρής μύησης (χυδαίες λέξεις0 προκαλείται γνωστική ασυμφωνία –οπότε αξιολογείται θετικότερα η συζήτηση για τη σεξουαλική συμπεριφορά των ζώων. Επιδέχεται πολλές ερμηνείες.

Β. Το απαγορευμένο παιχνίδι των Aronson kai Carlsmith: Κάτω από την επήρεια μιας απειλής ένα άτομο δεν κάνει αυτό που θέλει –οπότε όσο μικρότερη η απειλή, τόσο περισσότερο πείθει τον εαυτό του ότι δε θέλει τελικά το απαγορευμένο παιχνίδι. Πείραμα με παιδιά 4 ετών και παιδιά,

Απαγορεύεται το δεύτερο σε σειρά προτίμησης παιχνίδι. Κανένα παιδί δεν παίζει (είτε σε υψηλή είτε σε χαμηλή απειλή)- Προκαλείται γνωστική ασυμφωνία αλλά στο τέλος όταν επαναξιολογούν τα παιχνίδια, τα παιδιά της χαμηλής απειλής εκφράζουν μικρότερη προτίμηση στο παιχνίδι.

Γ. Ελεύθερη επιλογή(Brehm): Πείραμα με οκτώ οικιακές συσκευές : α ταξινόμηση-αξιολόγηση των συσκευών- ανταμοιβή με μία συσκευή που διάλεγαν (από δύο προτεινόμενες : ισοδύναμες ή μη στην αξιολόγηση)

β. Δεύτερη ταξινόμηση των συσκευών: στην επιλογή μεταξύ δύο ελκυστικών υπερτιμούσαν το αντικείμενο που επέλεγαν και υποτιμούσαν το αντικείμενο που απέρριπταν, ενώ όταν δεν υπήρχε δίλημμα δε συνέβαινε κάτι τέτοιο.

Προτείνεται και η θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων.

Εναλλακτικές ερμηνείες της γνωστικής ασυμφωνίας

Οι αναγκαστικές συμφωνίες οδηγούν τα υποκείμενα να αλλάξουν τις κοινωνικές τους στάσεις ώστε να τις καταστήσουν συμβατές με τη νέα τους συμπεριφορά. Το μέγεθος της αλλαγής θα είναι αντιστρόφως ανάλογο προς τη σπουδαιότητα των εξηγήσεων που προσφέρονται σε κάποιον. Στη συνέχεια περιγράφονται πειράματα που ελέγχουν αυτή τη σχέση(την ποικιλία των εξηγήσεων με την αλλαγή της στάσης):

1. Πείραμα Zimbardo με τις ακρίδες :  Η συνθήκη του αντιπαθητικού ερευνητή προκαλεί γνωστική ασυμφωνία γεγονός που οδηγεί στην θέση ότι οι ακρίδες είναι πιο νόστιμες.

2. Πειράματα που εξηγούν τη σχέση αμοιβής και αλλαγής στάσης και οδηγούν σε εναλλακτικές ερμηνείες αυτής της σχέσης:

Α. Αστυνομική εισβολή στο παν. Yale: μικρή αμοιβή φοιτητών για συγγραφή κειμένου υπέρ της αστυνομικής εισβολής προκαλεί μεγάλη γνωστική ασυμφωνία και επομένως σε αλλαγή στάσης των υποκειμένων.

Β. Πείραμα Rosenberg για πρυτανική απόφαση για το ποδόσφαιρο(επιπλέον ερμηνεία : η αλλαγή κοινωνικής στάσης οφείλεται στην ανάγκη καλής αυτοεικόνας): Συγγραφή κειμένου υπερ μιας αντιδημοφιλούς πρυτανικής απόφασης έναντι διαφορετικών αμοιβών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα υποκείμενα που έλαβαν την υψηλότερη αμοιβή άλλαξαν περισσότερο την στάση τους υπερ της πρυτανικής απόφασης. Η αύξηση της αμοιβής επέφερε αύξηση επιρροής γεγονός που οδηγεί σε μια διαφορετική ερμηνεία του φαινομένου που προκαλεί η γνωστική ασυμφωνία.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα  η θεωρία του Festinger  να έλθει σε αδιέξοδο από το οποίο βγήκε λόγω των πειραμάτων που έκανε ο Gerard. Ο Gerard πρότεινε μία επέκταση της θεωρίας σύμφωνα με την οποία η σχέση αμοιβής και επίλυσης της γνωστικής ασυμφωνίας (αλλαγή στάσης) παίρνει τη μορφή της καμπύλης U.

Τρία στάδια δικαιολόγησης :

Α. μόλις και μετά βίας δικαιολόγηση

Β. απόλυτα ικανοποιητική δικαιολογία που φέρνει ισορροπία

Γ. ακόμη μεγαλύτερη δικαιολόγηση.

Πείραμα με πικρά διαλύματα:

1. Πίνουν 3 υγρά πριν τον πειραματικό χειρισμό και 3 μετά τον π.χειρισμό(σύνολο έξι διαλυμάτων για αμοιβή 1 δολαρίου)

2. Πίνουν μετά από λίγες ημέρες 18 υγρά για 1,2,3,4,5 δολάρια: δύο ανεπαρκείς συνθήκες (1 και2δολ.), 3^η συνθήκη (επαρκής για 3 δολάρια) και 4,5^η συνθήκη υπεραρκετή για 4 και 5 δολάρια αντίστοιχα.

3. Πίνουν τα 3 υπόλοιπα υγρά και αξιολογούν τη γεύση τους.

Αποτελέσματα:

1. Στις δύο πρώτες συνθήκες –έντονη γνωστική ασυμφωνία που προκαλεί αλλαγή στάσης

2. Στην τρίτη συνθήκη καμία αλλαγή στάσης.

3. Στις συνθήκες 4 και 5 : όσο μεγαλύτερη αμοιβή τόσο μεγαλύτερη η αλλαγή στάσης(λόγω της κοινωνικής ενίσχυσης).

Ο Nuttin πρότεινε μία διεύρυνση της θ. της γνωστικής ασυμφωνίας μέσω μιας σειράς πειραμάτων όσον αφορά τη μεταρρύθμιση των εξετάσεων στο Πανεπιστήμιο Louvain. Σε δύο πειράματα τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τη γνωστική ασυμφωνία(χαμηλή αμοιβή-ευνοικότερη αντιμετώπιση του παλιού συστήματος). Ωστόσο, σε τρίτο πείραμα τα αποτελέσματα ήταν αμφίσημα και δεν υπάκουαν στη Γν. Ασυμφωνία.

Σε επόμενα πειράματά του εισήγαγε περισσότερες συνθήκες αμοιβής στα οποία προσέθεσε τη συνθήκη της παράδοξης κατάστασης, ανεξαρτήτως του ύψους αμοιβής(π.χ. 500 φράγκα αλλά τελείωσαν τα χρήματα).

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα : αυτό που παίζει ρόλο δεν είναι τόσο το ύψος της αμοιβής όσο η σημασία που η αμοιβή αυτή προσλαμβάνει στα μάτια των υποκειμένων: στις συνθήκες παράδοξης αμοιβής οδηγούνται σε αλλαγή στάσης.

Σύμφωνα με την ερμηνεία που δίνει ο Nuttin –η οποία απομακρύνεται από τη Γν. Ασυμφωνία –έχουμε την περίπτωση της μετάδοσης των απαντήσεων: οι απαντήσεις του Υποκειμένου  μολύνονται –επηρεάζονται από τις απαντήσεις που δίνει στο κείμενό του.

Οι υπερβολικά μικρές ή υπερβολικά μεγάλες αμοιβές, σχετικές στερήσεις, άδικες επιπλήξεις, η ελαφρά περιβολή της ερευνήτριας, όλα αυτά συντείνουν στο να φέρουν το υποκείμενο σε δύσκολη θέση , να το παραξενέψουν και να το αναγκάσουν να ψάξει να βρει κάτι από το οποίο να πιαστεί.

Τελευταία ανταγωνιστική ερμηνεία προτείνεται από το θεωρητικό μοντέλο της αυτοαντίληψης του Bem , ο οποίος διατύπωσε μια συμπεριφορική ερμηνεία των συνεπειών της γνωστικής ασυμφωνίας σε κατάσταση αναγκαστικής υποταγής. Όταν ένα άτομο έχει μία συμπεριφορά που έρχεται σε αντίθεση με τη στάση του, τότε η αλλαγή στάσης προκύπτει από τις γνωστικές; Συναγωγές που κάνει για να εξηγήσει τη συμπεριφορά του (σκέφτεται ότι εφόσον πληρώθηκε μόνο 1 δολάριο, άρα θα πιστεύει πως είναι ευχάριστη διαδικασία).

Ωστόσο, η ριζοσπαστική προσέγγιση της γνωστικής ασυμφωνίας υποθήκευσε την ερμηνεία του Bem  πιστοποιώντας ότι η αλλαγή στάσης δεν προέρχεται από γνωστικές συναγωγές.